MSI MAG Z690 Tomahawk WiFi DDR4 Review

Allereerst wil ik MSI bedanken voor het beschikbaar stellen van dit moederbord.

Het einde van 2021 was in zicht en Intel kwam met een nieuwe processorreeks op de markt. Nu gebeurt dit wel vaker in computerland maar meestal niet twee keer in een jaar. Begin 2021 had Intel namelijk de refresh van Comet Lake op de markt gezet genaamd Rocket Lake. Dit was een doorontwikkeling die op zich al wat nieuwe features met zich mee bracht. Daar werden al nieuwe borden voor op de markt gebracht maar oudere 400 series moederborden konden door middel van een BIOS update gewoon gebruikt worden. Nu komt Intel echter met een compleet nieuwe reeks processoren die niet meer passen op de oudere moederborden. Het complete formaat van de processor is namelijk aangepast waardoor de industrie ineens te maken kreeg met een aanpassing van het socket. Alder Lake, de 12e generatie van Intel, brengt ook DDR5 ondersteuning met zich mee. Nog een reden om nieuwe borden te maken, ook al ondersteunt deze chipset ook nog DDR4 geheugen. Een bord zal echter nooit beiden tegelijk bevatten en er moet dus een keuze gemaakt worden tussen de twee varianten.

Een nieuw socket (en sowieso een nieuwe Intel reeks en chipset), dus een nieuwe reeks moederborden die uitgebracht worden. En ook al is er in 2022 (en ook al in 2021) een chiptekort, de verschillende fabrikanten weten toch nieuwe borden op de markt te zetten. Deze zijn ook gewoon nog verkrijgbaar in de diverse winkels. Een van de merken die moederborden voor deze processoren maakt is MSI, dat al jaren actief is op de computermarkt. Niet alleen op het gebied van moederborden maar tegenwoordig is er buiten een processor en geheugen alles te krijgen om een compleet MSI systeem te bouwen. Al verwacht ik binnen niet al te lange tijd ook geheugen van dit merk, aangezien het ook al actief is op het gebied van SSD’s. Of dat een goed iets is, laat ik in het midden.

In deze review behandelen we een product waar MSI toch al veel ervaring in heeft: moederborden. Deze fabrikant heeft zijn reeksen tegenwoordig ingedeeld in de MAG, MPG en MEG series. Waar we eerder een bord uit de MPG reeks hebben behandeld gaan we nu kijken naar een MAG bord en wel we MAG Z690 Tomahawk WiFi DDR4. Zoals de naam al doet vermoeden heeft dit bord ondersteuning voor DDR4 geheugen in plaats van DDR5. Dit is gunstiger voor mensen die al geheugen hebben liggen of minder aan geheugen uit willen geven. De prijs is een stuk gunstiger: voor €270,- is dit bord al in huis te halen. Maar wat krijg je allemaal? Dat gaan we zien in deze review.

• Chipset
• Specificaties
• Unboxing
• Aansluitmogelijkheden
• Uefi
• Prestaties
• Software
• Overklokmogelijkheden
• Conclusie

Met de komst van Alder Lake is er wederom een nieuwe chipset in het leven geroepen. Logischerwijs is deze voor de high-end moederborden omgedoopt tot Z690, de opvolger van de 590 reeks. Deze chipset ondersteunt op het moment alleen processoren van de 12e generatie, gemaakt voor Socket 1700. Voor het eerst sinds jaren is het formaat van de processoren aangepast en passen oudere varianten niet eens op het bord.

De grootste wijziging voor de processoren is dat er gebruik gemaakt wordt van P-Cores (Performance) en E-cores (Efficiënt). De P-cores zijn de snellere cores die hyper threading ondersteunen en werken wanneer er veel gevraagd wordt van een processor terwijl de E-cores de zuinige cores zijn die werken als er taken zijn die niet zoveel performance vragen en zo zuiniger zijn.

Maar ook bij de chipset zijn er de nodige wijzigingen terug te vinden ten opzichte van de vorige generatie. Bij Z590 was er al PCIe 4.0 aanwezig maar dit kwam vanuit de processor. Nu zit het ook op het moederbord zelf wat zorgt voor nog meer aansluitingen. Maar ook de DMI bus tussen de processor en chipset heeft een upgrade gehad. Deze is van versie 3.0 naar 4.0 gegaan waardoor er nog snellere communicatie plaats vindt tussen processor en chipset. Nog een upgrade op chipset vlak: standaard is er Wi-Fi 6E aanwezig waarbij eerder versie 6 in de chipset zat.

Wat helemaal nieuw is, is de ondersteuning voor zowel DDR4 als DDR5 geheugen. Nu zullen de goedkopere modellen borden gebruik maken van DDR4 aangezien dit op het moment nog goedkoper is om te implementeren. Maar het feit dat beide soorten ondersteund worden is bijzonder te noemen. Overigens is het wel zo dat beide varianten nooit op één en hetzelfde bord geprikt kunnen worden.
In bovenstaand schema is goed te zien welk onderdeel van de processor en de chipset af komt. Tevens is te zien dat fabrikanten nog een aantal extra dingen kunnen toevoegen zoals een 2.5 Gbit Ethernet aansluiting. Het laatste opvallende is dat de processor PCIe 5.0 ondersteunt. Er is echter nog geen apparaat op de markt dat deze standaard ondersteunt maar een stukje toekomstbestendigheid is nooit weg.

Terug naar boven

Voordat we het bord daadwerkelijk gaan bekijken pakken we eerst de specificaties erbij en een aantal features.

De lijst met specificaties is weer groot. We pakken een aantal dingen uit de lijst. Natuurlijk is het bord De lijst met specificaties is weer groot. We pakken een aantal dingen uit de lijst. Uiteraard is het bord geschikt voor de nieuwste generatie Intel processoren, namelijk Alder Lake. Deze 12e generatie processor past niet op oudere borden en oudere processoren passen ook niet op dit bord. Dit komt omdat het formaat van het socket aangepast is. Het bord biedt plaats aan vier DDR4 geheugensloten en dus niet het nieuwere DDR5. Daarmee kunnen de oudere geheugenbanken die in de kast liggen nog steeds gebruikt worden. Er kan tot 128GB aan geheugen geplaatst worden. Qua opslag biedt het bord plek aan zes SATA apparaten en maximaal vier M.2 SSD’s. Qua connectiviteit is er één 2.5Gbit netwerkpoort en Wi-Fi 6E beschikbaar. Helaas geen 10Gbit. Er zijn tevens maximaal 15 USB poorten beschikbaar waardoor er genoeg apparaten aangesloten kunnen worden.

Er zijn een paar “Exclusive Features” aanwezig op het bord. Zo is =er de Core Boost Technology die ervoor moet zorgen dat de boost snelheid langer vastgehouden wordt. Daardoor zijn de prestaties over langere Er zijn een paar “Exclusive Features” aanwezig op het bord. Zo is er de Core Boost Technology die ervoor moet zorgen dat de boost snelheid langer vastgehouden wordt. Daardoor zijn de prestaties over langere periode wat beter. Het bord is voorzien van een 6-laags PCB die verstevigd is met 56,7 gram koper. Hierdoor zou het systeem stabieler moeten zijn gedurende langere tijd. Uiteraard mag Steel Armor niet ontbreken. Dit is een versteviging op de PCIe sloten waardoor ze niet zomaar breken of storing kunnen veroorzaken op andere apparaten. Als laatste is er de stroomvoorziening die moet zorgen voor meer stabiliteit tijdens veeleisende situaties.

Die stroomvoorziening wordt uitgesplitst in een 16+1+1 Power Phase ontwerp van ieder 70 Ampere. Dit moet er voor zorgen dat de processor van genoeg stroom voorzien wordt om zijn werk te kunnen doen, zelfs wanneer deze overgeklokt is. 16 stuks zijn direct power phases, één is voor de GT power en de laatste voor de AUX power. Dit alles wordt aangestuurd door een Digital PWM IC die ervoor moet zorgen dat alles heel precies aangestuurd wordt. Dit zou nauwkeuriger moeten zijn dan voorgaande technieken. Om daarbij te helpen heeft het bord twee 8-pins EPS connectoren aan boord, zelfs op dit iets goedkopere bord. Deze moeten voldoende stroom aan de processor leveren zodat deze altijd stabiel kan werken, ook tijdens het overklokken.

Het bord mag dan wel “maar” DDR4 geheugen ondersteunen in plaats van het nieuwere DDR5, het heeft wel PCIe 5.0 aan boord. Dit slot moet ervoor zorgen dat de nieuwste videokaarten ondersteund worden met de hoogst haalbare snelheid. Het slot heeft een maximale snelheid van 128GB/s wat een verdubbeling is ten opzichte van PCIe 4.0. Nu is het wel zo dat op het moment van schrijven zelfs de PCIe 4.0 snelheid nog niet volledig benut wordt maar de ondersteuning kan er alvast maar zijn. Uiteraard is het ook mogelijk iets anders op het slot te prikken dan een videokaart. Denk aan een M.2 uitbreidingskaart zodat de maximale snelheid wel benut wordt. Overigens is het wel zo dat de traces van het slot niet meer te zien zijn. Deze zitten keurig in het bord zelf verwerkt waardoor er minder storing zou moeten optreden.
Mocht je meer te weten willen komen over dit bord, kijk dan op de pagina van MSI.

Terug naar boven

Genoeg stof doorgelezen, tijd om te kijken naar het bord zelf.

• 

• 

• 

• 

Pakken we de doos er bij dan zien we in het midden vrij groot de naam van het moederbord staan. Je weet in ieder geval welk bord je in je handen hebt. Ook is duidelijk dat het gaat om een bord met DDR4 ondersteuning. Linksboven zien we het logo van MSI terwijl rechtsboven de ondersteunde processoren staan. Hier wordt ook vermeld dat Optane nog ondersteund wordt. Onderin zien we nog dat het bord Windows 11 ondersteunt. Op de achterkant hebben we een overview van het bord inclusief een aantal van de features van het bord. Daaronder staat een deel van de specificaties en een afbeelding van het I/O gedeelte. Maken we de doos een stukje open dan zien we de tekst “Tech meets Aestatic”. Met deze slogan wilt MSI laten zien dat Tech echt wel stijlvol kan zijn, getuige dit moederbord. Maken we de doos helemaal open dan zien we een zak liggen die deel bedekt wordt door een kartonnen doosje.

• 

• 

Het doosje is makkelijk uit de verpakking te halen. Maken we deze open dan zien we in een plastic zakje de twee antennes zitten die later op het moederbord gemonteerd moeten worden. Deze moeten zorgen voor een verbeterd Wi-Fi bereik. Helaas is het niet dezelfde antenne als bij het Carbon bord, deze kon op een andere plek neergezet worden. Overigens hadden de antennes ook onderin de doos gelegd kunnen worden. Nu tref je een verpakking in een verpakking aan, een beetje overbodig.

• 

• 

Als we terugkeren naar de doos dan zien we daar het moederbord in een antistatische zak. Halen we het karton met het bord uit de doos dan zien we de accessoires tevoorschijn komen die MSI met het bord mee levert. Nu ligt alles nog door elkaar maar we halen alles er netjes uit om te zien wat we allemaal hebben.

Eenmaal uitgestald zien we de volgende items:

• Wi-Fi Antenne
• Quick Installation Guide
• Handleiding
• MAG stikkervel
• Registratiekaart
• EZ M.2 Clips
• USB Stick
• 2 x SATA kabels
• Case Badge

Dit zijn eigenlijk wel de accessoires die je mag verwachten bij een moederbord. Zo is er het papierwerk, vinden we de SATA kabels terug en hebben we EZ M.2 clips voor het vastzetten van de M.2 SSD’s. Verlengkabels zijn niet aanwezig voor de RGB verlichting. Stikkers worden ook weer bij het bord geleverd. Tevens is de casebadge aanwezig.

• 

• 

Één ding wat ik toch even apart wil uitlichten: er wordt GEEN DVD meer geleverd bij het bord. In plaats Één ding wat ik toch even apart wil uitlichten: er wordt GEEN DVD meer geleverd bij het bord. In plaats daarvan levert MSI een USB stick met de drivers en de software bij het bord. Dit is iets wat ik alleen maar kan toe juichen want wie heeft er tegenwoordig nog een DVD drive in zijn pc zitten. Uiteraard zijn de nieuwste versies via het internet te downloaden maar als Windows de netwerk stuurprogramma’s niet kent wordt dit ook vrij last. Een leuk extraatje, chapeau.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

We keren weer terug naar het karton en het bord wat daar nog steeds in ligt. Aangezien dit in een zak zit is niet goed te zien wat we nu eigenlijk voor ons hebben. Daarom halen we het bord uit de zak. Als we dat gedaan hebben dan zien we een bord wat bijna compleet in het zwart is uitgevoerd. Kleur is op het bord amper te vinden op de SMD’s na. Tevens zien we een aantal cijfers op het bord die corresponderen met het nummer van het M.2 slot. Op zich is dit niet zo erg want je zou kunnen zeggen dat het bord er zo lekker strak uit ziet. Alleen valt er qua kleur echt niets aan te passen omdat het bord ook geen RGB verlichting geplaatst heeft gekregen. Daardoor kan het voor sommige mensen net iets te donker zijn. Het is maar net waar je voorkeur naar uit gaat. Verdeeld over het bord zien we diverse heatsinks terug om de componenten koel te houden.

• 

• 

• 

• 

Er zijn nog een paar speciale herkenningspunten op het bord terug te vinden. Op het I/O gedeelte zien een patroon en wat schuine lijnen wat het bord toch iets van karakter mee geeft. Natuurlijk mag het merk niet ontbreken en dat vinden we dan ook terug onder het patroon. Op het bovenste VRM heatsink zien we het woord MAG terug wat verwijst naar de serie waar het bord in geplaatst is. Als laatste mag de naam van het bord niet ontbreken, die treffen we dan ook aan op de heatsink van de Southbridge. De eerste drie items zijn in een donkerder zwart gedrukt, de laatste tekst is in het wit gedrukt. Zoals zojuist aangegeven is geen van deze delen verlicht.

Normaal gesproken zie je op de achterkant van een moederbord niet al teveel zitten. Hier zijn echter negen cirkels geplaatst bij de stand-off openingen. Dit om ervoor te zorgen dat er echt geen sluiting gemaakt kan worden tussen het moederbord en de computerkast. Dat is namelijk wel het laatste wat je wilt. Dit is niet meer te zien zodra het bord ingebouwd is. Verder staan er nog een paar logo’s op de achterkant en is het socket te zien. De pinnen van de PCIe sloten zijn niet meer te zien op de achterkant. Dit zijn nu traces in het bord zelf. De pinnen van het geheugen zijn wel te zien omdat er gebruik gemaakt wordt van DDR4 geheugen.

Terug naar boven

We gaan even een rondje maken langs de aansluitingen van het moederbord.

Power related
• 1 x 24-pin Main Power connector
• 2 x 8-pin 12V Power connector

Storage related
• 4 x M.2 slots (Key M)
• 6 x SATA 6Gb/s ports

USB
• 1 x USB 3.2 Gen 2 10Gbps Type-C port
• 1 x USB 3.2 Gen 1 5Gbps connector (supports additional 2 USB 3.2 Gen 1 5Gbps ports)
• 2 x USB 2.0 Type-A connectors (supports additional 4 USB 2.0 ports)

Fan and Cooling related
• 1 x 4-pin CPU Fan header
• 1 x 4-pin AIO Pump header
• 6 x 4-pin Chassis Fan header(s)

Miscellaneous
• 1 x 4-pin RGB LED connectors
• 3 x 3-pin RAINBOW LED connectors
• 1 x Front panel audio connector
• 2 x System panel connectors
• 1 x Chassis Intrusion connector
• 1 x TPM module connector
• 1 x Clear CMOS jumper
• 1 x TBT connector (supports RTD3)
• 1 x Tuning Controller connector

• 

• 

• 

We starten bij de onderdelen die het meest opvallen op het moederbord. Als eerste is er het socket waar de processor op geplaatst moet worden. In tegenstelling tot eerdere varianten is deze niet meer vierkant maar rechthoekig. Wat er ook veranderd is is de afstand van de montagegaten voor de koeler. Deze hebben nu een onderling afstandsverschil van 78 millimeter in plaats van 75 millimeter. Bovendien is de hoogte ook iets anders waardoor bestaande koelers niet zomaar meer werken. Er moet dus OF een adapter geregeld worden zodat een bestaande koeler wel past OF er moet een nieuwe koeler gekocht worden. Iets wat er wel overgenomen is van oudere moederborden zijn de DDR4 sloten. Hier past het geheugen op wat je wellicht al hebt liggen. Op het moment van schrijven is DDR4 geheugen nog steeds goedkoper dan DDR5 geheugen en het is nog beter verkrijgbaar dus een nieuw setje moet ook geen punt zijn. Dan hebben we nog de PCIe sloten op het bord zitten, vier stuks om precies te zijn. Het bovenste slot is gekoppeld aan de processor en heeft ondersteuning voor PCIe 5.0. Uiteraard kunnen kaarten die dit niet hebben gewoon gebruikt worden. We vinden nog twee x16 sloten terug: de eerste ondersteunt PCIe 3.0 x4, de tweede PCIe 3.0 x1. Dit zijn veel lagere snelheden en wellicht niet aan te raden voor een videokaart. Het laatste slot is een PCIe 3.0 x1 slot die eventueel gebruikt kan worden voor een capture card, netwerkkaart of een geluidskaart, mocht je dit willen.

• 

• 

De volgende stop zijn de twee soorten stroomconnectoren die, zoals de naam al aan geeft, het bord moeten voorzien van stroom. Aan de rechterkant hebben we de 24-pins ATX connector zitten die het meeste van de stroom levert voor het bord en alle apparatuur wat daarop aangesloten wordt. Linksboven vinden we twee 8-pins EPS connectoren die moeten zorgen dat de processor genoeg stroom krijgt om stabiel zijn werk te doen. Officieel is één connector genoeg om normaal met de computer aan de slag te kunnen maar wil je gaan overklokken dan wordt het zeker aangeraden om de tweede connector te gebruiken. Alder Lake processoren houden namelijk wel van wat stroom. Beiden connectoren zijn helaas niet verstevigd en gewoon van zwart plastic.

• 

• 

• 

• 

• 

Het volgende is wel zo makkelijk om in een computer te hebben: opslag. Er zijn twee manieren om opslag op dit moederbord aan te sluiten. Er zijn in totaal zes SATA-600 connectoren op het bord terug te vinden. Maar in plaats van dat ze bij elkaar geplaatst zijn vinden we ze op twee verschillende plekken terug. De eerste twee zitten geplaatst aan de zijkant van het moederbord en staan onder een hoek van 90 graden. Dit maakt het wat makkelijker om de kabels aan te sluiten en weg te werken. Daarnaast vinden we nog vier stuks aan de onderkant van het bord. Deze zijn niet haaks geplaatst en worden recht op het bord geprikt. Dit staat helaas wat minder mooi. Persoonlijk zou ik ze liever bij elkaar zien en haaks op het bord. Verder vinden we onder vier heatsinks nog hetzelfde aantal M.2 aansluitingen terug. De heatsinks zijn aan de bovenkant voorzien van thermal tape. Dit om de SSD enigszins te kunnen koelen. Echter vinden we dit tape niet terug op het moederbord. Slot 1, 2 en 4 ondersteunen PCIe 4.0 x4 SSD’s, het derde slot moet het doen met PCIe 3.0 x4. Slot 3 en slot 4 kunnen nog SATA SSD’s aan. Als laatste heeft slot 4 ook nog ondersteuning voor Intel Optane SSD’s.

• 

• 

• 

USB aansluitingen kun je er nooit genoeg hebben. Gelukkig zijn er op dit bord maar liefst 15 aanwezig. Een deel daarvan zit op de achterkant maar er zijn ook verschillende aansluitingen op het bord zelf te vinden. Er hebben als eerste een USB 3.2 Gen 2×2 USB Type-C connector (leuk woord voor galgje) aan de rechterkant zitten. Deze zorgt voor één extra poort op de voorkant van je kast. Daarnaast hebben we de 19-pins USB 3.2 Gen1 connector die moet zorgen voor twee extra poorten op je computer. Als laatste hebben we nog twee 9-pins USB 2.0 connectoren die in totaal vier extra USB poorten kunnen ondersteunen. Deze connectoren worden ook wel eens gebruikt om een All-In-One waterkoeler aan te sturen. Wel zo fijn om er genoeg van te hebben dus.

• 

• 

De front panel aansluitingen zijn handig om een computer mee aan te zetten of om de activiteit van de harde schijf te zien. Deze pinnen zitten rechtsonder op het moederbord zodat de kabels van de kast niet zo ver door de kast zelf heen hoeven. Op het bord zelf staat aangegeven hoe de connectoren aangesloten moeten worden op de pinnen dus de handleiding erbij pakken is niet echt nodig. Dan vinden we links onderin nog een aansluiting voor de front audio poort, mocht je deze willen gebruiken. Deze poort kan dan gebruikt worden voor een speakerset of een headset. Let wel dat er kans is op interferentie aangezien de kabel niet afgeschermd is maar wel door de complete computerkast loopt.

• 

• 

Wat voor sommige mensen heel belangrijk is, is RGB verlichting. Nu heeft het bord zelf helemaal geen verlichting aan boord dus je bent aangewezen op de verlichting van externe apparaten. Nu kan deze verlichting aangesloten worden via een hub of controller maar het is ook mogelijk deze aan te sluiten op het moederbord. De connectoren zijn namelijk wel aanwezig. We vinden links onderin twee 3-pins JRAINBOW connectoren voor het aansluiten van ARGB verlichting. Rechts onderin vinden we nog zo’n connector terug samen met een standaard 4-pins RGB connector. Zo is het mogelijk allerlei soorten verlichting aan te sluiten en aan te sturen via de software van MSI.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Om te zorgen voor de koeling van een computer zijn er op diverse plekken op het bord fan connectors te vinden. Dit begint al rechts bovenin met twee aansluitingen voor de processorkoeler. Deze zitten vlak bij het socket zodat de kabel niet al te lang hoeft te zijn. Vlak daarnaast vinden we nog een aansluiting terug voor Om te zorgen voor de koeling van een computer zijn er op diverse plekken op het bord fan connectors te vinden. Dit begint al rechts bovenin met twee aansluitingen voor de processorkoeler. Deze zitten vlak bij het socket zodat de kabel niet al te lang hoeft te zijn. Vlak daarnaast vinden we nog een aansluiting terug voor een ventilator die handig kan zijn voor degene die voorin de kast hangt. Rechts onderin zien we nog een aansluiting, wederom voor de voorkant van de kast. Onderin in het midden zijn er nog drie terug te vinden. De laatste aansluiting komen we tegen helemaal links net onder het I/O gedeelte. Deze is handig voor de ventilator die achterin de kast zit. Zo hoeft de hele kabel niet door de kast heen om stroom te krijgen.

• 

• 

• 

• 

Als laatste hebben we nog een paar dingen op het bord die niet specifiek onder één categorie vallen dus zetten we die in de groep “Overige”. Het eerste wat we tegen komen zijn de EZ Debug LED’s. Met deze LED’s kan achterhaald worden waarom een computer niet op wilt starten. Dit kan komen door de processor, het geheugen of de videokaart. Gaat alles goed dan brandt het lampje BOOT even groen en gaat daarna uit. Handig voor troubleshooting. Het volgende is de TPM connector. Deze is bedoeld als beveiligingslaag voor je opslag. Als TPM is ingeschakeld is het zonder code niet mogelijk de inhoud van de schijf uit te lezen (wanneer de juiste opties ingeschakeld zijn natuurlijk). Onderin zit een JTBT connector die ondersteuning biedt aan Thunderbolt aansluitingen op de kast of als losse connector. Het laatste wat we nog zien is de JDASH connector wat niets meer is dan de Tuning Controller connector.

Als we dan nog een blik werpen op het I/O gedeelte aan de achterkant dan vinden we daar een heleboel aansluitingen terug. Wat ook te zien is, is dat het I/O shield al gemonteerd is. Dit kan dus niet vergeten worden op het moment dat je de computer wilt gaan bouwen. Dit was wel frustratie nummer 1 tijdens het installeren van een moederbord. We vinden de volgende aansluitingen terug op het bord:

• DisplayPort 1.4
• 2x USB 2.0 Port
• 2x USB 3.2 Gen 2 10Gbps Type-A
• 2.5G LAN Port
• Wi-Fi / Bluetooth Antenna
• HD Audio Connectors
• HDMI 2.1 Port
• Flash BIOS Button
• 2x USB 3.2 Gen 1 5Gbps Type-A
• 1x USB 3.2 Gen 2 10Gbps Type-A
• 1x USB 3.2 Gen 2×2 20Gbps Type-C
• Optical S/PDIF OUT

Vooral de optie om de BIOS te flashen is een handige. Daarmee is het altijd mogelijk een BIOS te herstellen als deze corrupt is geraakt.

Terug naar boven

Tijd om naar de BIOS te gaan kijken. Officieel heet het allemaal UEFI maar er wordt in de volksmond nog steeds gesproken over de BIOS. Dit staat zelfs in de het scherm als er op Del gedrukt wordt tijdens het opstarten. Het scherm dat tevoorschijn komt laat in één oogopslag de basis opties zien die aangepast kunnen worden. Er worden niet al teveel technische termen gebruikt maar er worden meer plaatjes getoond. Bovenin zien we wat informatie van het bord, de processor en het geheugen. Denk hierbij aan temperaturen, voltages en snelheden. Iets daaronder staan de Gameboost opties waarmee de processor en het geheugen makkelijk overgeklokt kunnen worden. Daarnaast vinden we de opstartvolgorde die met de muis aangepast kan worden. Dit kan later ook in de Advanced mode. In het midden staan de diverse componenten nogmaals genoemd. Onderin zijn opties aan- of uit te zetten. Maar ook is de hardware monitoring te bekijken of de BIOS bij te werken middels M-Flash.

Naast de simpele versie is er ook de geavanceerde versie. In eerste instantie ziet dit scherm er simpel uit maar de opties zijn verborgen achter zes knoppen die links en rechts op het scherm staan. In het midden van het scherm staat in het groot de serie waarin het moederbord geplaatst is. Bovenin zien we dezelfde Naast de simpele versie is er ook de geavanceerde versie. In eerste instantie ziet dit scherm er simpel uit maar de opties zijn verborgen achter zes knoppen die links en rechts op het scherm staan. In het midden van het scherm staat in het groot de serie waarin het moederbord geplaatst is. Bovenin zien we dezelfde gegevens als in de eenvoudige modus. We gaan even kort door de verschillende opties. Het OC gedeelte bewaren we voor het onderdeel overklokken.

• 

• 

Als we de kop settings aanklikken dan zien we vijf verschillende opties voorbij komen: System Status, Als we de kop settings aanklikken dan zien we vijf verschillende opties voorbij komen: System Status, Advanced, Boot, Security en Save & Exit. Rechts zien we hoe we door de schermen heen kunnen gaan met het toetsenbord. Mocht je hulp nodig hebben dan is er altijd de oude vertrouwde F1 knop. Kijken we naar de eerste optie dan zien we daar de datum en tijd staan. Daaronder staan de schijven die aangesloten zitten op de SATA en M.2 poorten. In dit geval is er maar één SSD. Onderin zien we versie informatie van de verschillende onderdelen van het moederbord staan.

• 

• 

Onder Advanced zien we behoorlijk wat opties terug waarvan we er een paar bekijken. Aan de rechterkant wordt uitgelegd waar de verschillende opties voor dienen. Bij de eerste optie kunnen de maximale Onder Advanced zijn behoorlijk wat opties terug te vinden waarvan we er een paar bekijken. Rechts wordt uitgelegd waar de verschillende opties voor dienen. Bij de eerste optie kunnen de maximale snelheden van het bovenste M.2 slot en het eerste PCIe slot bepaald worden. Het kan namelijk zijn dat dit slot gelimiteerd moet worden in snelheid. Ook kan de latency aangepast worden en er is zelfs een instelling voor crypto mining aanwezig, mocht je daar interesse in hebben. Als laatste is de Re-Size Bar optie in te schakelen, een optie die ervoor zou moeten zorgen dat je meer bandbreedte hebt voor je videokaart dus meer FPS zou kunnen halen.

• 

• 

Bij Integrated Peripherals zien we een overzicht van verschillende apparaten die op het moederbord Bij Integrated Peripherals zien we een overzicht van verschillende apparaten die op het moederbord aanwezig zijn. Deze kunnen aangepast, ingeschakeld of uitgeschakeld worden. Denk hierbij aan de on-board video, audio of de netwerkpoorten. Ook kan de configuratie van de SATA poorten aangepast worden zodat schijven gewisseld kunnen worden terwijl de computer aan staat. Onder USB Configuration kunnen de instellingen aangepast worden voor de USB poorten. Mocht je een ouder OS draaien dan kan de Legacy optie ingeschakeld worden. Verder zijn de poorten ook aan te passen en in te schakelen of juist niet.

• 

• 

Met de optie Secure Erase+ worden schijven compleet gewist, mocht dit nodig zijn. Deze gegevens zijn dan niet terug te halen (al zijn er vast wel tools die dit voor elkaar krijgen). Maar een mooie optie waar je normaal een extern softwarepakket voor moet gebruiken. Als laatste hebben we nog een SSD Self-Test optie waarmee de schijf getest kan worden op fouten. Mocht er een probleem zijn dan is met deze optie te kijken of het ligt aan de SSD of dat er iets anders aan de hand is.

• 

• 

Onder de kop Boot hebben we verschillende opstart opties staan. Denk hierbij aan het logo wat in beeld verschijnt als je de computer aan zet, de Go2Bios waarmee je meteen naar de bios gaat na het opstarten of herstarten van de computer. De numlock status is te bepalen maar ook of Fast Boot ingeschakeld moet worden zodat Windows nog sneller opstart. Tevens kan hier, zoals eerder al aangegeven, de opstart volgorde aangepast worden. Dit kan ook bovenin het scherm bij de verschillende icoontjes. In het onderdeel HDD BBS Priorities kan nog bepaald worden welke optie van harde schijven als eerste gestart moet worden. Wel zo fijn als er meerdere schijven zijn met verschillende besturingssystemen.

• 

• 

Onder Security kan er een administrator wachtwoord op het moederbord gezet worden zodat mensen niet Onder Security kan er een administrator wachtwoord op het moederbord gezet worden zodat mensen niet zomaar instellingen kunnen aanpassen. Later kan ook een user password aangemaakt worden zodat mensen ook een wachtwoord moeten invoeren als ze de computer aanzetten. Secure boot kan in dit scherm ingeschakeld worden, iets wat wel nodig is als je Windows 11 gaat draaien. Staat dit niet aan, kan Windows niet geïnstalleerd worden. Hetzelfde geldt voor de TPM module. Het laatste scherm is Save & Exit, waarbij de instellingen opgeslagen kunnen worden of alles terug gezet kan worden naar de standaard instellingen. Ook is hier de Boot Override in te stellen, een scherm wat je tijdens het opstarten ziet als je op F9 drukt.

• 

• 

M-Flash is een tool waarmee het moederbord voorzien kan worden van een nieuwe versie van de BIOS. Hiervoor gaat het systeem herstarten naar een andere omgeving. Er gebeurt dus nog niets tot het M-Flash programma geladen is. Eenmaal in dat programma moet er een locatie bepaald worden waar de nieuwe BIOS versie staat. Als deze geselecteerd is werkt M-Flash de verschillende onderdelen op het moederbord bij. Belangrijk is wel dat het bord onder stroom blijft staan en dat hij aan blijft staan. Valt hij uit dan is de kans groot dat de BIOS corrupt raakt en het bord niet meer te gebruiken is. Niet schrikken, het systeem start zelf een paar keer opnieuw op. En mocht dit niet werken dan is de BIOS altijd opnieuw te flashen.

• 

• 

Onder de kop OC Profiles kunnen instellingen opgeslagen worden en later weer ingeladen worden. Ben je bezig met overklokken dan is het wel handig om de instellingen op te slaan. Het kan namelijk wel eens gebeuren dat het bord zelf de standaard instellingen weer in laadt als er een probleem was. Als dan alles weer opnieuw ingesteld moet worden dan gaat dat heel veel tijd kosten. Maar er kunnen ook profielen opgeslagen worden voor verschillende doeleinden. In de Hardware Monitor zijn de temperaturen en voltages uit te lezen. Tevens zijn hier de snelheden van de ventilatoren te zien en in te stellen. Maakt een ventilator teveel geluid dan kan de snelheid omlaag gezet worden.

Terug naar boven

Een nieuw platform, een nieuwe testopstelling met nieuwe hardware. Het enige wat we hergebruikt hebben is het geheugen aangezien dit DDR4 is. Voor het benchmarken is de volgende hardware gebruikt:

• Intel Core i9 12900K
• 2 x 8 GB Corsair Vengeance LPX DDR4 3200 C16
• Western Digital Black SN850 500GB SSD
• Corsair iCUE H150i RGB Pro XT 360mm waterkoeler inc Socket 1700 schroeven
• Cooler Master MasterGel Pro V2
• Cooler Master Test Bench V2
• Cooler Master V-series 750W voeding

• 

• 

• 

• 

De tests zijn drie keer uitgevoerd om op die manier grote verschillen uit te sluiten. Mochten er toch verschillen zijn dan worden de tests opnieuw gedraaid. Het verbruik wordt gemeten met een Voltcraft Energy Check 3000 meter die het verbruik vanaf de stekker registreert. Dus alles wat op het moederbord wordt aangesloten, wordt meegerekend. We vergelijken de scores niet alleen met de eerder geteste borden maar ook met de Asus Z590-E Gaming Wifi bord waarbij gebruik is gemaakt van een 10850K en een 11600K van de vorige generaties.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ondanks dat het bord DDR4 geheugen heeft kan hij goed mee komen met de moederborden die DDR5 ondersteunen. Het bord zakt alleen in tijdens de Multicore test in Geekbench. Wat hier de reden van is, is mij Ondanks dat het bord DDR4 geheugen heeft kan hij goed mee komen met de moederborden die DDR5 ondersteunen. De prestaties zakken alleen in tijdens de Multicore test in Geekbench. Wat hier de reden van is, is mij onduidelijk. De resultaten liggen echter nog steeds boven de 10e en 11e generatie. Het bord kan in ieder geval prima meekomen, zelfs tijdens de Passmark Memory test. Het verschil is nog geen 1%. In de Kraken test weet hij de toppositie te pakken. Uiteraard is het zo dat de meeste prestaties toch komen vanuit de processor en minder uit het geheugen. Het laat wel zien dat DDR5 nog wel een weg te gaan heeft qua prestaties ten opzichte van DDR4.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Wat we ook eerder zagen is dat het verschil tussen Windows 10 en Windows 11 niet echt groot is. Alleen onder PC Mark 10 zien we een verschil ontstaan en dat komt weer door het onderdeel Digital Content Creation. Deze lijkt op Windows 11 veel beter te draaien dan op Windows 10. De rest van de scores zijn verwaarloosbaar. Wellicht dat het in games anders is maar deze hebben we niet getest op dit platform.

Het verbruik van de set in rust is 62 Watt in Idle mode en stijgt naar 352 Watt wanneer Cinebench R23 30 minuten gedraaid wordt. De temperatuur van de processor gaat van 24 graden naar 90 graden, de temperatuur van de VRM’s gaat van 31 naar 52,5 graden. Hier moet bij vermeld worden dat de tests afgewerkt worden in een ruimte waar de temperatuur standaard 20 graden is tijdens de hele test. Dit met dank aan een vaste airco die volop draait. Te zien is dat de temperatuur van de processor enorm stijgt, ook al hebben we een betere koeler geïnstalleerd. Tevens het verbruik is behoorlijk gestegen, maar het was al bekend dat het totale verbruik hoger zou liggen dan bij de vorige generatie. De temperatuur van de VRM’s van dit bord vailen nog best mee voor dit platform.

Terug naar boven

Elke fabrikant stelt voor zijn of haar producten software beschikbaar om verschillende zaken te regelen. In Elke fabrikant stelt voor zijn of haar producten software beschikbaar om verschillende zaken te regelen. In het verleden werd dit op een DVD aangeleverd maar bij dit bord wordt er een USB stick geleverd waar alle stuurprogramma’s en software op staan. Nog beter is het natuurlijk om de software van het internet te halen, daar zijn immers de nieuwste versies te vinden. MSI mag daarin niet ontbreken en hebben ook een pakket gemaakt, genaamd het MSI Center (niet geheel verrassend). Voor deze review halen we de laatste versie van het internet die staat op de pagina van het moederbord. Daar staat ook een video hoe je de software kunt installeren.

• 

• 

Als we het programma voor het eerst starten worden er een paar informatie schermen getoond die we voor Als we het programma voor het eerst starten worden er een paar informatie schermen getoond die we voor deze review overslaan. Dit gaat over features die samenwerken met Windows. Leuk om even te zien maar dit voegt niet veel toe. In het hoofdscherm van het programma zien we meteen een aantal losstaande programma’s die apart geïnstalleerd kunnen worden. Mocht je dit scherm niet zien dan kan het tevoorschijn getoverd worden door de vierkantjes bovenin aan te klikken. Een paar pakketten die handig kunnen zijn zijn Mystic Light voor het aansturen van de verlichting van de randapparatuur en System Diagnosis. Van deze laatste zou je verwachten dat je een diagnose krijgt van het systeem maar schijn bedriegt. Zijn deze pakketten geïnstalleerd dan komen ze bovenin het scherm te staan.

• 

• 

Met System Diagnosis kun je de Disk en het geheugen na laten kijken en zo nodig een en ander op laten schonen. Tevens is het mogelijk om de status van de verschillende schijven te bekijken. Mystic Light is wel handig om te hebben maar we hadden bij deze review geen RGB apparaten aangesloten op het moederbord. Daardoor heeft het geen zin om het hoofdscherm van dit programma te laten zien. Wel kunnen de instellingen aangepast worden om te bepalen of de verlichting de controle mag overnemen of dat andere programma’s de verlichting mogen aansturen.

Linksboven op het scherm hebben we de Hardware Monitoring. Daar kunnen we de verschillende Linksboven op het scherm hebben we de Hardware Monitoring. Daar kunnen we de verschillende onderdelen van het moederbord gemeten worden. Denk hier aan het gebruik en de snelheid van de CPU, de temperaturen van de processor en de snelheid van de ventilator (als die aanwezig is). Aan de rechterkant zien we de verschillende voltages die gemeten worden. Deze mogen niet teveel afwijken anders krijg je een instabiel systeem.

• 

• 

Bij het onderdeel Support zien we vijf onderdelen die bekeken kunnen worden. We gaan ze niet allemaal Bij het onderdeel Support zien we vijf onderdelen die bekeken kunnen worden. We gaan ze niet allemaal bekijken aangezien het meeste de standaard zaken zijn. Er zijn de Live Update, System Info, Contact Us, Forum & Channel en Troubleshooting. Met het eerste kopje is het mogelijk om te zien welke software nog ontbreekt op het systeem en welke software toe is aan een software update. Dit geldt voor zowel drivers, programma’s van partner bedrijven en Microsoft applicaties. Bij System Info zien we een overzicht van het systeem met onder andere de BIOS versie, de gebruikte hardware en de driver versies. Bij Contact Us staan drie manieren om contact op te nemen met MSI. Forum en Channel verwijzen je naar het forum en naar een aantal tips voor het gebruik van je product. Bij Troubleshooting is het mogelijk om informatie op te vragen of artikelen te lezen die ondersteuning bieden.

Dan hebben we nog één over in deze review. Dat is de knop rechts bovenin. Bij het klikken op het tandwieltje Dan hebben we nog één ding over in dit programma en dat is de knop rechts bovenin. Bij het klikken op het tandwieltje komen we bij de instellingen van het programma terecht. Hier kan het programma in de donkere modus gezet worden, iets wat sommige mensen prettiger vinden. Daar kan ook ingesteld worden of de software automatisch start als Windows opstart. Updates van het programma kunnen ook automatisch geïnstalleerd worden. De taal is aan te passen maar ook of MSI de product gegevens mag gebruiken om de gebruikerservaring te verbeteren. Advies is wel om deze uit te zetten aangezien niet bekend is wat er precies opgehaald wordt.

Terug naar boven

• 

• 

De Tomahawk is voorzien van een Z690 chipset en daarmee geschikt om een Intel K-processor over te klokken. Alleen deze K varianten zijn hiervoor geschikt, de andere varianten zijn niet unlocked en doen dus helemaal niets. Zoals in het begin al aangegeven is het bord voorzien van een 16+1+1 fase ontwerp die moet zorgen dat de stroom zo stabiel mogelijk aan de processor aangeboden wordt. Gebeurt dit niet dan stopt de machine met werken. Ook zijn er twee 8-pins EPS connector om deze stroom ook daadwerkelijk te kunnen leveren. Het probleem met overklokken zal niet echt liggen bij het bord maar bij de processor die behoorlijk warm wordt, ook al zonder overklok.

• 

• 

• 

Overklokken kan op een paar verschillende manieren. Er zijn de programma’s die het toelaten om vanuit Windows de computer te overklokken. Zojuist hebben we al de MSI software gezien maar Intel heeft ook zijn eigen tool met de Intel XTU software. De echte die-hard overklokker gebruikt toch nog steeds de instellingen vanuit de BIOS om de hardware tot het uiterste te laten presteren. MSI heeft in de BIOS een compleet hoofdstuk zitten voor het overklokken. Dit heet simpelweg OC en is aan de linkerkant te vinden. Daar vinden we alle opties voor het overklokken van het geheugen, de processor en het aanpassen van de verschillende voltages. De onderwerpen zijn in vier verschillende groepen verdeeld: CPU Setting, DRAM Setting, Voltage Setting en Other Setting. De basis zaken zijn hier te vinden en aan te passen zoals de ratio van de CPU cores, de XMP van het geheugen en een paar van de voltages van de processor en geheugen. We kijken even snel naar de verschillende submenu’s die in de koppen te vinden zijn.

• 

• 

We beginnen met de Advanced CPU Configuration . Dit menu bevat allerlei instellingen die te maken hebben met de processor. Zo kunnen verschillende cores uitgeschakeld worden maar ook Hyper Threading kan uitgeschakeld worden. Zo worden de P-Cores als 1 CPU gezien in plaats van 2 CPU’s. Dat kan soms nodig zijn voor bepaalde werkzaamheden. Ook kunnen er limieten ingesteld worden zodat de processor ingrijpt wanneer er bijvoorbeeld teveel stroom gevraagd wordt of de temperatuur te hoog wordt.

• 

• 

In de DRAM Configuration is het mogelij kde verschillende timings aan te passen van het geheugen. Hoe strakker deze timings, hoe beter het geheugen loopt. Let wel: te strak en de machine wilt niet meer opstarten. Het enige wat dan mogelijk is, is het resetten van de BIOS naar de standaard waardes. Sla de instellingen dus wel van tevoren op. Het DigitALL Power scherm wat onder de voltages valt heeft een aantal In de DRAM Configuration is het mogelijk de verschillende timings aan te passen van het geheugen. Hoe strakker deze timings, hoe beter het geheugen loopt. Let wel: te strak en de machine wilt niet meer opstarten. Het enige wat dan mogelijk is, is het resetten van de BIOS naar de standaard waardes. Sla de instellingen dus wel van tevoren op. Het DigitALL Power scherm wat onder de voltages valt heeft een aantal opties om de stroomvoorziening aan te passen. Denk hier aan de Loadline Calibration waarbij de schommelingen strakker gezet worden. Daardoor stijgt helaas ook de temperatuur. Ook zijn er een aantal beveiligingen uit te zetten. Fijn voor het overklokken maar bedenk wel dat daardoor de processor wel flink op zijn donder gaat krijgen en wellicht zelfs onherstelbaar beschadigd raakt.

• 

• 

• 

• 

De laatste schermen die we bekijken vallen onder de categorie overig. In de eerste twee schermen zien we de specificaties van de processor terug. Op zich redelijk handig om te weten wat de standaard specificaties zijn en wat er allemaal ondersteund wordt maar echt zinnig voor overklokken is het niet. Een ander scherm laat de specificaties van het geplaatste geheugen zien. Tevens zijn de XMP waardes uit te lezen wat kan verschillen per stick en per setup. Als laatste zien we een paar CPU Features die in te schakelen zijn of juist uitgeschakeld kunnen worden. Soms wil je dat er geen virtualisatie mogelijk is. Dit allemaal om de overklok zo stabiel mogelijk te houden op hoge snelheden.

Tijd om te testen wat voor snelheid de processor kan krijgen op dit moederbord. Zoals eerder al aangegeven zal het limiet niet echt liggen bij het bord maar meer bij de processor zelf. Uiteraard maakt het wel verschil onder welk voltage de processor stabiel blijft. We schroeven de Performance Cores op tot 5.1 GHz en geven de Efficiëncy cores een snelheid van 4,0 GHz. Het voltage wisten we te verlagen naar 1,27 Volt waarbij het systeem stabiel werd bevonden. Dit is getest door een half uur Cinebench R23 te draaien zonder problemen of een limiet op de temperatuur, de zogenaamde thermal throttle. Dit lukte net. De processor ging van 90 graden naar 95 graden. Daarbij was de kamertemperatuur 20 graden. De temperatuur van de VRM’s ging van 52,5 naar 54 graden. Daar was de verhoging niet zo extreem. Wel is het zo dat, wanneer je nog hoger wilt met je snelheid, dat je op zoek moet naar betere koeling. Zelfs een 360mm waterkoeler trekt deze snelheden niet meer.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Of je ook veel hebt aan de overklok valt nog te bezien. De multicore scores stijgen iets terwijl de singlecore resultaten iets dalen. Dit komt omdat we de processor een specifieke snelheid geven die iets lager ligt dan de boost snelheid van 1 core. Ook is niet bekend wat er gebeurt met de levensduur van de processor. Wel is het zo dat het verbruik ietsjes daalde. Dit ging van 352 Watt op het hele systeem naar 341 Watt. Toch netjes te noemen.

Terug naar boven

Dankzij Alder Lake hebben de verschillende fabrikanten een hoop werk gehad om nieuwe moederborden te bedenken. Niet alleen zijn de processoren anders van vorm. De openingen voor de koeler zijn anders, de hoogte van de CPU is anders (wat erger is voor de fabrikanten van koelers), de ondersteuning van DDR5 op veel borden en de komst van PCIe 5.0 voor uitbreidingskaarten en opslag. Dit houdt in dat er vele keuzes zijn, vooral ook omdat de chipset ook nog DDR4 geheugen ondersteunt. De ene wilt graag de nieuwste standaard gebruiken terwijl de goedkopere borden terugvallen naar het “oudere” geheugen. Voor beiden is wat te zeggen natuurlijk.

Dit Tomahawk bord van MSI is een bord wat nog de oude DDR4 modules ondersteunt. Dit geheugen is breed verkrijgbaar en de prijs ligt op het moment nog vrij laag. Wel is het zo dat DDR4 uiteindelijk in prijs zal stijgen en dat het lastiger wordt om dit aan te schaffen. Maar dat moment zal nog wel even duren. Wat wel nieuw is, is het PCIe 5.0 slot wat op het bord geplaatst is. Nog niet veel apparaten gebruiken de volle capaciteit van dit slot maar het is al wel toekomstbestendig. Er zijn ook nog twee PCIe 3.0 x16 poorten en een PCIe 3.0 x1 poort geplaatst voor eventuele uitbreidingskaarten. Wel zo fijn als je waarde hecht aan een capture card of een geluidskaart.

Opslagmogelijkheden zijn er genoeg aanwezig op dit bord. Zo vinden we vier M.2 sloten maar geen van de sloten ondersteunt PCIe 5.0. Wel zijn er drie die PCIe 4.0 x4 qua snelheid aan kunnen. Het laatste slot kan overweg met het iets tragere PCIe 3.0 x4 protocol maar op zich is dit ook nog snel genoeg. Twee van de M.2 sloten ondersteunen nog de SATA M.2 schijfjes, mocht je deze nog hebben liggen. Ook vinden we nog zes SATA-600 poorten als je behoefte hebt om een 2.5 of een 3.5 inch schijf te willen gebruiken. Of wellicht wil je nog een DVD brander in je systeem hebben, ook dat is mogelijk. In totaal zijn er 15 USB poorten: één USB 3.2 Gen 2×2 poort, vier USB 3.2 Gen2 poorten, vier USB 3.2 Gen1 poorten en zes USB 2.0 poorten. Wel is het zo dat de interne USB 2.0 connectoren ook gebruikt kunnen worden voor andere zaken dan USB poorten zoals de aansturing van waterkoeling. Als laatste vinden we een 2.5 Gbit ethernetpoort en Wi-Fi 6E terug. Een snellere aansluiting zou alleen meer een hogere prijs betekent hebben.

Het Tomahawk bord valt in de Z690 reeks wat betekent dat hij gebruikt kan worden om de K-processoren over te klokken. Daarvoor is het bord voorzien van een 16+1+1 stroomfase ontwerp wat er voor moet zorgen dat de processor zo stabiel mogelijk zijn werk kan doen. De 16 stuks zijn bedoeld voor de directe aansturing, één stuks voor de GT power en één voor de aux power. De verschillende fases kunnen 70 Ampere aan, ietsjes minder dan zijn grotere broers maar dat mag de pret niet drukken. Tijdens het overklokken zijn redelijke prestaties te behalen maar het grootste probleem met het overklokken is toch wel de warmte van de processor zelf. Deze wordt van zichzelf al aardig warm en er hoeft niet veel te gebeuren voordat de processor zijn max bereikt. Er zijn wel genoeg koelopties op het bord aanwezig, namelijk acht connectoren voor ventilatoren en koelers. Deze kunnen individueel aangepast worden in de BIOS. Voor het overklokken zit er in de BIOS een compleet menu waar allerlei zaken aan te passen zijn op het gebied van de processor, het geheugen en de voltages. Aanpassingen zijn snel gemaakt maar toch is het handig om te weten wat je doet. Een verkeerde setting en de computer slaat meteen vast en start niet meer op. Gelukkig is het makkelijk om een reset uit te voeren of de BIOS te voorzien van een nieuwe versie.

Het uiterlijk bevalt mij op zich wel maar iets van kleur was wellicht wel mooi geweest. Nu is zwart wel steeds vaker de standaard kleur maar valt er nog wat aan te passen met verlichting. Echter is er op het hele bord geen verlichting terug te vinden. Het is wel mogelijk om via de headers op het bord extra verlichting toe te voegen en dit aan te sturen met de software maar op het bord zelf zit niets. Over software gesproken: mocht je hier mee willen werken dan is het nodig om een soort portal programma te installeren genaamd MSI Center. Vanuit deze portal is het mogelijk andere programma’s te installeren en te gebruiken. Dit geldt ook voor Mystic Light. Het programma is vrij eenvoudig in gebruik en laat wel precies hetgeen installeren wat jij wilt. Dit in tegenstelling tot het Dragon Center waar alles geïnstalleerd werd. Wel een pluspunt hiervoor.

De minpunten voor het bord vallen eigenlijk erg mee: de SATA connectoren zijn niet logisch geplaatst en het ontbreken van RGB. Voor de rest is het een lekker recht toe, recht aan bord wat doet wat het moet doen. Qua prestaties kan het prima mee komen met de overige geteste borden. De prijs is echter wel redelijk netjes te noemen in vergelijking met andere borden. Met een vanaf prijs van €270,- haal je een prima bord in huis.

Mocht je op- en/of aanmerkingen hebben of iets te vragen, dan hoor ik het uiteraard graag. Mocht je dit een leuke review vinden, dan hoor ik het dit natuurlijk ook graag.

Het motiveert mij om nog meer reviews te maken.

Terug naar boven